Việt Nam nằm ở vùng nhiệt đới ẩm, gió mùa nên hệ thực vật rất đa dạng và phong phú, trong đó nhóm cây thuốc và cây tinh dầu ngày càng được khẳng định là rất dồi dào và độc đáo. Trải qua nhiều năm điều tra nghiên cứu, tính đến nay ở nước ta đã có hơn 3.800 loài cây thuốc và hơn 600 loài cây tinh dầu.
Họ Gừng ( Zingiberaceae ) trên quốc tế có hơn 1.200 loài và 53 chi, có nguồn gốc ở vùng nhiệt đới gió mùa Châu Á Thái Bình Dương, còn ở Nước Ta có 131 loài thuộc 18 chi. Họ Gừng là thành phần quan trọng trong nhiều hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa và cũng đóng một vai trò quan trọng trong nhóm cây tầng dưới tán. Từ nhiều thế kỷ nay, nhiều loài cây họ Gừng đã và đang được khai thác, sử dụng để làm thực phẩm ( gia vị, mứt, kẹo … ), dược liệu, hương liệu, mỹ phẩm, phẩm màu thực phẩm v.v …Trong họ Gừng, những nhà khoa học đa phần tập trung chuyên sâu điều tra và nghiên cứu những chi Gừng ( Zingiber ), chi Nghệ ( Curcuma ), chi Giềng ( Alpinia ), chi Sa nhân ( Amomum ). Còn một số ít chi khác, trong đó có chi Tiểu đậu ( Elettariopsis ) ít được chăm sóc điều tra và nghiên cứu. Theo “ Danh lục những loài thực vật Nước Ta ”, chi Tiểu đậu có 2 loài, trong đó thành phần hoá học của tinh dầu Riềng một lá ( Elettariopsis unifolia ( Gagnep. ) M. F. Newman ) cho tới nay chưa thấy công bố trong tài liệu nào. Trong đợt tìm hiểu khảo sát tại xã Tân Tri, huyện Bắc Sơn, tỉnh Thành Phố Lạng Sơn, chúng tôi đã gặp cây Riềng một lá mọc hoang dưới tán rừng Hồi. Lá và thân rễ đều có mùi thơm. Vì vậy, chúng tôi đã thu mẫu và xác lập hàm lượng tinh dầu, cũng như thành phần hoá học của nó. Trên cơ sở này, hoàn toàn có thể tìm được những tác dụng mới của cây Riềng một lá. Dưới đây là tác dụng điều tra và nghiên cứu trong bước đầu của chúng tôi .
Phương pháp nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu và điều tra là cây Riềng một lá, được thu vào tháng 9 năm 2006 tại xã Tân Tri, huyện Bắc Sơn, tỉnh TP Lạng Sơn .Hàm lượng tinh dầu được xác lập bằng chiêu thức chưng cất hấp dẫn theo hơi nước có hồi lưu .Định tính và định lượng thành phần tinh dầu bằng giải pháp sắc ký khí – khối phổ phối hợp ( GC / MS ) trên máy HP 6890 ghép nối với detectơ Agilent 5973N. Cột nghiên cứu và phân tích HP5 – MS, size 0,25 µm x 30 m x 0,32 mm. Chương trình nhiệt độ 60 oC ( 4 o / phút ) sau đó tăng tới 180 oC ( 30 o / phút ), 240 oC, 260 oC. Khí mang He 99,99 %. Detector khối phổ MS. Nhiệt độ Detector và buồng bơm mẫu 250 oC. Pha loãng mẫu 3-5 % trong n-Hexan. Chia dòng 100 : 1 .Các chất được nhận ra bằng khối phổ ( MS ) so sánh với thư viện phổ : Database / Wiley 275. L và Database / Nist 98.1. Phân tích mẫu được triển khai tại Viện Hóa các hợp chất vạn vật thiên nhiên ( Viện Khoa học và Công nghệ Nước Ta ) .
Kết quả nghiên cứu
Đặc điểm thực vật
Cây thảo, cao 30-35 cm, thân rễ mảnh, nằm ngang, được bao trùm bởi những vảy màu nâu nhạt, dài 1,8 – 2,5 cm, hình lòng thuyền, mỏng dính, đoạn thân rễ nối giữa những cây với nhau dài 8-10 cm. Cây gần như không thân, thường chỉ có 1 lá, ít khi 2 lá. Lá có phiến hình xoan đến xoan hẹp, gốc nhọn, đầu nhọn có mũi nhọn ngắn, dài rộng 13-15, 5 x 4-7 cm, 2 mặt không lông ; cuống lá mảnh, dài 7-9 cm, không lông ; lưỡi lá rất nhỏ, ngắn ; bẹ lá tiếp nối phần cuống lá, mảnh, không lông, dọc 2 mép bẹ là 2 dải hẹp, mỏng mảnh, dạng màng. Cụm quả mọc từ gốc, quả hình trứng rộng, dài rộng 1,6 x 1,4 cm ; hạt hình tam giác, 13-15 hạt, dài rộng dày 5-6 x 3-4 x 2-2, 5 mm .So sánh với những đặc thù của những loài trong họ Gừng ( Zingiberaceae ) chúng tôi xác lập, đây là loài Elettariopsis unifolia ( Gagnep. ) M.F. Newman ( Syn. : Amomum unifolium Gagnep. ) .
Thành phần hoá học
Tinh dầu của cây Riềng một lá là chất lỏng, sánh, nhẹ hơn nước, có màu vàng sẫm, có mùi thơm giống như mùi Riềng nếp. Hàm lượng tinh dầu trong cả cây Riềng một lá ( lá và thân rễ ) đạt 0,13 % so với khối lượng mẫu tươi và 0,58 % so với khối lượng mẫu khô tuyệt đối .Bằng giải pháp sắc ký khí khối phổ phối hợp ( GC / MS ) đã thực thi định tính và định lượng những cấu tử trong tinh dầu Riềng một lá. Kết quả nghiên cứu và phân tích được trình diễn tại bảng 1 .
Bảng 1. Thành phần hoá học của tinh dầu Riềng một lá thu tại Bắc Sơn, Lạng Sơn
STT
Hợp chất
Thời gian lưu (phút)
Hàm lượng (%)
1
α- Pinen
5,35
0,65
2
Camphen
5,72
2,17
3
β- Pinen
6,46
3,70
4
P-Cymen
7,87
0,27
5
Limonen
7,99
0,58
6
1,8- Cineol
8,08
1,04
7
Linalool oxid
9,41
2,33
8
Cis- Linalool oxid
9,93
1,56
9
Linalool
10,33
9,85
10
Fenchol
10,74
0,28
11
Camphor
11,75
4,08
12
Exo-methyl-camphenilol
11,89
0,23
13
Bicyclo[2.2.1] heptan-2-ol
12,19
0,95
14
Pinocarvon
12,39
0,20
15
Borneol
12,50
1,86
16
Terpinen-4-ol
12,90
0,18
17
Crypton
13,21
1,27
18
α-Terpineol
13,38
1,04
19
Myrtenol
13,56
0,69
20
Fenchyl acetat
14,35
3.86
21
Neral
15,09
2,78
22
Geraniol
15,36
29,68
23
Citral
16,11
4,38
24
Bornyl acetat
16,58
3,09
25
α-Terpinen
18,69
0,48
26
Geranyl acetat
19,87
7,94
27
Tricyclo [2.2.1.0(2,6)] heptan
20,95
0,78
28
Trans-Cinnamyl acetat
21,84
0,36
29
Alloaromadendren
22,22
0,13
30
β- Panasinsen
22,67
1,37
31
Caryophyllen
22,97
0,38
32
Tricyclo [4.1.0.0(3,5)] heptan
23,25
1,33
33
Germacren
23,92
0,16
34
Caryophyllen oxid
26,04
1,72
35
α-Gurjunen
27,60
0,27
36
Leden
28,37
0,92
TS
92,56
Kết quả nghiên cứu và phân tích cho thấy, thành phần hoá học của tinh dầu Riềng một lá rất phức tạp, sắc ký đồ của tinh dầu Riềng một lá gồm 60 píc, trong đó đã phân biệt được 36 hợp chất đạt 92,56 %. Các số liệu ở bảng 1 cho thấy, thành phần hoá học của tinh dầu Riềng một lá ở Bắc Sơn ( TP Lạng Sơn ) đa phần là những monoterpen với những chất chính là : geraniol ( 29,68 % ), linalool ( 9,85 % ) và geranyl acetat ( 7,94 % ). Ngoài ra, còn có những hợp chất khác như : citral ( 4,38 % ), camphor ( 4,08 % ), fenchyl acetat ( 3,86 % ), β-pinen ( 3,70 % ), bornyl acetat ( 3,09 % ), neral ( 2,78 % ), linalool oxid ( 2,33 % ), camphen ( 2,17 % ), v.v …
Kết luận
Lần tiên phong ở Nước Ta tinh dầu của cây Riềng một lá ở Bắc Sơn ( TP Lạng Sơn ) đã được điều tra và nghiên cứu, trong bước đầu chúng tôi có 1 số ít Tóm lại sau :1. Bằng giải pháp chưng cất hấp dẫn theo hơi nước đã xác lập hàm lượng tinh dầu trong cây Riềng một lá ( lá và thân rễ ) ở Bắc Sơn ( Thành Phố Lạng Sơn ) là 0,13 % so với khối lượng mẫu tươi và 0,58 % so với khối lượng mẫu khô tuyệt đối .2. Bằng giải pháp sắc ký khí khối phổ phối hợp ( GC / MS ) đã định tính và định lượng được 36/60 hợp chất của tinh dầu Riềng một lá ở Bắc Sơn ( TP Lạng Sơn ), đạt 92,56 % .3. Thành phần hoá học của tinh dầu cây Riềng một lá ở Bắc Sơn ( TP Lạng Sơn ) hầu hết là những monoterpen với những chất chính là : geraniol ( 29,68 % ), linalool ( 9,85 % ) và geranyl acetat ( 7,94 % ) .4. Để chứng tỏ những tác dụng của Riềng một lá yên cầu phải liên tục nghiên cứu và điều tra thêm về hoạt tinh kháng khuẩn, thử dược lý, v.v … của tinh dầu .
Tài liệu tham khảo
1. Nguyễn Tiến Bân (Chủ biên), 2005: Danh lục các loài thực vật Việt Nam, tập III: 487-508. NXB. Nông nghiệp, Hà Nội.
2. Dược điển Việt Nam, 2002: Định lượng tinh dầu trong dược liệu, 3: 141. NXB. Y học, Hà Nội.
3. Gagnepain, 1908: Zingiberaceae. Flore Générale de L’Indochine, Tom. VI(1): 109-110.
4. Newman M.F., 1997: Edinburgh Journal of Botany, 54(1): 110-111.
Nguyễn Thị Phương Thảo, Trương Anh Thư, Bùi Văn Thanh
Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật
Nguyễn Quốc Bình
Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam
Ninh Khắc Bản
Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam
( Tuyển tập báo cáo giải trình Hội nghị Sinh thái và Tài nguyên sinh vật lần thứ 3, 22/10/2009 – Viên ST&TNSV – Viện KH&CN Việt Nam )
Source: https://ladyfirst.vn
Category: TINH DẦU